Η Σεξουαλικότητα των Ατόμων με Αυτισμό

Ο αυτισμός αποτελεί μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία επιδρά στη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τα συμπτώματά της αρχίζουν να εκδηλώνονται από τα πρώτα χρόνια και διατηρούνται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Σχετίζονται με ελλείμματα στη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία και την κοινωνική συναναστροφή, όπως επίσης και με επαναλαμβανόμενα πρότυπα συμπεριφοράς (APA, 2013).

Παρά το γεγονός ότι τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν δυσκολίες στην κοινωνική τους ζωή, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι η βιολογική σεξουαλική τους ωρίμανση δεν είναι φυσιολογική. Οι έφηβοι που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού έχουν τις ίδιες ακριβώς σεξουαλικές ανάγκες με τους συνομηλίκους τους. Παρόλα αυτά, η σεξουαλική τους έκφραση αποτελεί ένα θέμα που συχνά θεωρείται απρόσιτο και σε μεγάλο βαθμό απασχολεί και θέτει προβληματισμούς στους γονείς.

Μεγάλο ζήτημα στην περίπτωση των παιδιών με αυτισμό αποτελεί το γεγονός ότι η ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων δεν αντιστοιχεί στη βιολογική τους ηλικία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να μην αντιλαμβάνονται τι μπορεί να σκέφτονται άλλοι άνθρωποι που βρίσκονται τριγύρω και έτσι να εκφράζουν τα σεξουαλικά τους συναισθήματα με πράξεις μη αποδεκτές από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Για παράδειγμα, μπορεί να παρατηρηθούν άσεμνες χειρονομίες, ακατάλληλα σχόλια με σεξουαλικό περιεχόμενο, αγκάλιασμα άλλων ατόμων, αφαίρεση ρούχων ή ενασχόληση με τα γεννητικά όργανα σε δημόσιους χώρους.

Η υπακοή αυτή στις σεξουαλικές ενορμήσεις και η καταφυγή σε πράξεις όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να οφείλονται στη δυσκολία των ατόμων αυτών να κατανοήσουν ότι βρίσκονται στο αναπτυξιακό στάδιο της εφηβείας, στη σοβαρότητα του συνδρόμου, όπως επίσης και στην έλλειψη σεξουαλικής εκπαίδευσης.

Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν τις ίδιες ορμονικές αλλαγές με τους συνομηλίκους τους, ωστόσο τους είναι συχνά δύσκολο να αντιληφθούν και να διαχειριστούν τέτοιου είδους αλλαγές, με αποτέλεσμα να βιώνουν έντονο άγχος το οποίο οδηγεί σε εξωτερίκευση των σεξουαλικών τους συναισθημάτων. Παράλληλα, ο βαθμός λειτουργικότητας των παιδιών με αυτισμό φαίνεται ότι επηρεάζει την σεξουαλική τους έκφραση.

Άτομα με χαμηλή λειτουργικότητα είναι πιο πιθανό να προβούν σε συμπεριφορές με σεξουαλικό περιεχόμενο ενώ βρίσκονται σε δημόσιο χώρο, συγκριτικά με τα άτομα μεσαίας λειτουργικότητας, για τα οποία μειώνονται οι πιθανότητες, και με τα άτομα υψηλής λειτουργικότητας, τα οποία έχουν καλύτερη κατανόηση των κοινωνικών κανόνων και ελέγχουν με μεγαλύτερη επιτυχία την σεξουαλική τους περιέργεια. Τέλος, η εκπαίδευση που έχουν λάβει για το συγκεκριμένο θέμα παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς στις περιπτώσεις των ατόμων που δεν έχουν λάβει επαρκή ενημέρωση παρατηρούνται προβλήματα στην αναγνώριση και την έκφραση της σεξουαλικότητας (Beddows & Brooks, 2016).

Αυτή η ανισορροπία ανάμεσα στην κοινωνική και τη βιολογική ωρίμανση των ατόμων με αυτισμό δημιουργεί σε πολλές περιπτώσεις σύγχυση στους γονείς αλλά και στον γενικό πληθυσμό, και κυρίως εάν αυτό συνδυαστεί με ελλιπή ενημέρωση επί του θέματος μπορεί να επιφέρει επικίνδυνες συνέπειες. Κρίνεται επομένως εξαιρετικά σημαντική η σεξουαλική εκπαίδευση, ώστε να διαμορφωθούν σωστές στάσεις και αξίες, και μάλιστα πρέπει να αποτελεί μία δια βίου διαδικασία που θα ξεκινάει από τα πρώτα χρόνια της ζωής και θα προσαρμόζεται στις εκάστοτε ανάγκες και τα χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού.

Εκτός από τη διδασκαλία της ανατομίας, δηλαδή το πώς λειτουργεί το σώμα, τί αλλαγές υφίσταται αυτό κατά τα διάφορα αναπτυξιακά στάδια, ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα και πώς λειτουργεί το αναπαραγωγικό σύστημα, η σεξουαλική εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει και άλλα θέματα.

Αρχικά, θα πρέπει να γίνει κατανοητό, τόσο από τα ίδια τα άτομα που τον βιώνουν όσο και από τον περίγυρό τους, ότι ο αυτισμός είναι μία διαταραχή που επηρεάζει τη συμπεριφορά και τις σχέσεις. Έτσι θα είναι πιο εύκολο να κατανοήσουν ότι η συμπεριφορά των συνομηλίκων τους σε κάποια θέματα, και κυρίως όταν αυτή αφορά σε φιλικές ή ερωτικές σχέσεις, μπορεί να διαφέρει από τη δική τους. Θα πρέπει επίσης να γίνονται γνωστές οι αλλαγές που βιώνει ένα άτομο όταν μπαίνει στο στάδιο της εφηβείας, τόσο σε σωματικό όσο και σε κοινωνικό και συναισθηματικό επίπεδο.

Παράλληλα, σημαντικό είναι να ξεκαθαρίζεται από νωρίς η διαφορά ανάμεσα στον «ιδιωτικό» και το «δημόσιο» χώρο, όπως επίσης και ανάμεσα στα «οικεία» και «μη οικεία» άτομα. Με τον τρόπο αυτό θα περιορίζονται στιγμές που μπορεί να φέρουν σε αμηχανία τους παρευρισκόμενους. Όλα αυτά, σε συνδυασμό, όμως, με τη συνεχή ενημέρωση και κινητοποίηση των γονέων και των δασκάλων, μπορούν να επιφέρουν την καλύτερη διαχείριση των σεξουαλικών συμπεριφορών και εντέλει την σεξουαλική συνειδητοποίηση.

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι οι σεξουαλικές ανάγκες ενυπάρχουν σε όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως. Για τα άτομα ωστόσο με αυτισμό τίθενται κάποια εμπόδια στην υγιή ικανοποίηση των αναγκών τους αυτών, τα οποία σχετίζονται κυρίως με τον τομέα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Για το λόγο αυτό, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική για την υγιή σεξουαλική και προσωπική τους ανάπτυξη.

Βιβλιογραφία

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
• Beddows, N., & Brooks, R. (2016). Inappropriate sexual behaviour in adolescents with autism spectrum disorder: what education is recommended and why.Early intervention in Psychiatry, 10(4), 282-289.