Η Κατανόηση του Εθισμού στα Κοινωνικά Δίκτυα

Στην ψηφιακή εποχή, οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει τον τρόπο που συνδεόμαστε, εκφραζόμαστε και επικοινωνούμε. Μεταξύ των πιο δημοφιλών πλατφορμών είναι το TikTok, το Instagram και το Facebook, καθεμία από τις οποίες προσφέρει ένα σύνολο χαρακτηριστικών που γοητεύουν τους χρήστες. Ωστόσο, η ευρεία χρήση φέρνει στο φως ένα ανησυχητικό ζήτημα – τον εθισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Για ποιους λόγους τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εθιστικά;

Ντοπαμίνη και συστήματα ανταμοιβής

Ένας από τους κύριους λόγους που οι άνθρωποι εθίζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η ενεργοποίηση του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Κάθε like σε μια ανάρτησή τους ενεργοποιεί την απελευθέρωση ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Αυτή η ευχάριστη αίσθηση δημιουργεί μια θετική ανατροφοδότηση, ενθαρρύνοντάς τους να ελέγχουν όλο και περισσότερο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναζητώντας αυτές τις ανταμοιβές (Macït, Macit, & Güngör, 2018).

Κοινωνική σύγκριση και αυτοεκτίμηση

Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πρόσφορο έδαφος για κοινωνική σύγκριση. Οι χρήστες συχνά μετρούν την αξία τους συγκρίνοντας τους εαυτούς τους με άλλους, με αποτέλεσμα είτε να τονώνουν την αυτοεκτίμησή τους είτε να αισθάνονται ανεπάρκεια. Η επιθυμία για επικύρωση μέσω likes και σχολίων μπορεί να γίνει εθιστική, καθώς τροφοδοτεί την εγγενή ανάγκη των ατόμων για κοινωνική αποδοχή (Appel, Gerlach, & Crusius, 2016. Vogel, Rose, Roberts, & Eckles, 2014).

FOMO (Fear of Missing Out)

Το FOMO, ή ο φόβος της απώλειας, είναι ένας άλλος ισχυρός παράγοντας εθισμού στα κοινωνικά δίκτυα. Οι χρήστες ανησυχούν διαρκώς μήπως χάσουν τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω τους, οδηγώντας σε συνεχή έλεγχο των ροών τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η συμπεριφορά που καθοδηγείται από το άγχος, μπορεί να γίνει καταναλωτική, αναγκάζοντας τα άτομα να παραμείνουν κολλημένα στις οθόνες τους. Επομένως, αυτή η συνεχής ανάγκη να παραμείνουμε ενημερωμένοι μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα στρες και να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική μας υγεία (Kuss & Griffiths, 2017).

Ωστόσο, δεν εθίζονται όλοι όσοι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα προσωπικά χαρακτηριστικά παίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό του ποιος είναι πιο πιθανό να υποκύψει στον εθισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παράγοντες όπως η παρορμητικότητα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η προδιάθεση για αναζήτηση εξωτερικής επικύρωσης μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εθισμού.

Πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από τον εθισμό στα κοινωνικά δίκτυα;

Η αντιμετώπιση του εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση που συνδυάζει την αυτογνωσία, την αυτορρύθμιση, καθώς και την υποστήριξη τόσο από ένα φιλικό/οικογενειακό πλαίσιο, όσο και από επαγγελματίες όταν είναι απαραίτητο.

Πιο συγκεκριμένα, η αναγνώριση των σημαδιών του εθισμού στα κοινωνικά δίκτυα είναι το πρώτο βήμα προς την αποκατάσταση. Τα άτομα μπορούν να επωφεληθούν από την αυτο-παρακολούθηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τον καθορισμό ορίων χρήσης για να σπάσουν τον κύκλο του καταναγκαστικού ελέγχου.

Παράλληλα, η οικοδόμηση ενός δικτύου υποστήριξης φίλων και οικογένειας μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση του εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ενθάρρυνση και η κατανόηση από τα αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να προσφέρει το απαραίτητο κίνητρο για να αναζητήσουν βοήθεια και να κάνουν θετικές αλλαγές.

Τέλος, η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) έχει δείξει πολλά υποσχόμενη αντιμετώπιση της προβληματικής χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Zhou, Rau, Yang, & Zhou, 2021). Η CBT βοηθά τα άτομα να εντοπίσουν και να αμφισβητήσουν μη λειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές που σχετίζονται με την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, προωθώντας τελικά πιο υγιή πρότυπα χρήσης.

Συμπερασματικά, ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο που οφείλεται σε έναν συνδυασμό ψυχολογικών παραγόντων. Η συνεχής ενεργοποίηση των συστημάτων ανταμοιβής, η επιδίωξη της κοινωνικής επικύρωσης, το άγχος που προκαλείται από το FOMO, και τα προσωπικά χαρακτηριστικά συμβάλλουν στη γοητεία των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης.

Η αναγνώριση αυτών των παραγόντων είναι απαραίτητη για την κατανόηση και την αντιμετώπιση του εθισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς επηρεάζει όλο και περισσότερο την ψυχική υγεία και την ευημερία των ατόμων. Ωστόσο, αναγνωρίζοντας τα σημάδια, αναζητώντας υποστήριξη και υιοθετώντας υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης, τα άτομα μπορούν να ανακτήσουν τον έλεγχο της ψηφιακής τους ζωής και να βρουν μια πιο υγιή ισορροπία μεταξύ του εικονικού και του πραγματικού κόσμου.

Βιβλιογραφία

• Appel, H., Gerlach, A. L., & Crusius, J. (2016). The interplay between Facebook use, social comparison, envy, and depression. Current Opinion in Psychology, 9, 44-49.
• Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2017). Social networking sites and addiction: Ten lessons learned. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(3), 311.
• Macït, H. B., Macit, G., & Güngör, O. (2018). A research on social media addiction and dopamine driven feedback. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(3), 882-897.
• Vogel, E. A., Rose, J. P., Roberts, L. R., & Eckles, K. (2014). Social comparison, social media, and self-esteem. Psychology of popular media culture, 3(4), 206.
• Zhou, X., Rau, P. L. P., Yang, C. L., & Zhou, X. (2021). Cognitive behavioral therapy-based short-term abstinence intervention for problematic social media use: Improved well-being and underlying mechanisms. Psychiatric Quarterly, 92, 761-779.