Ο Ύπνος και τα Στάδιά του

Ο ύπνος αποτελεί μία φυσιολογική κατάσταση του οργανισμού που καταλαμβάνει σχεδόν το ένα τρίτο της ζωής ενός ανθρώπου. Παρόλο που δεν έχουν δοθεί σαφείς απαντήσεις για τη χρησιμότητα του ύπνου, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να έχουμε επαρκείς και ποιοτικές ώρες ύπνου για την καλή σωματική και ψυχική μας υγεία. Η χρόνια έλλειψη και η κακή ποιότητα ύπνου υποστηρίζεται ότι μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα ανάπτυξης διαταραχών, όπως οι καρδιαγγειακές ασθένειες, η κατάθλιψη και ο διαβήτης.

Μηχανισμοί του ύπνου

Ο ρυθμός του ύπνου και της εγρήγορσης διαμορφώνεται από δύο εσωτερικούς βιολογικούς μηχανισμούς: τον κιρκαδιανό ρυθμό και τη λειτουργία της ομοιόστασης. Ο κιρκαδιανός ρυθμός αποτελεί ένα βιολογικό ρολόι που μας επιτρέπει να κοιμόμαστε κατά τη διάρκεια της νύχτας και να ξυπνάμε το πρωί. Λειτουργεί με μεγάλη ακρίβεια, ακόμη και όταν οι εξωτερικές συνθήκες δεν προσφέρουν τις κατάλληλες πληροφορίες για την αναγνώριση της ώρας (π.χ. ηλιακό φως, θερμοκρασία). Η λειτουργία της ομοιόστασης ελέγχει την ανάγκη του οργανισμού για ύπνο. Για παράδειγμα, σε περιόδους στέρησης ύπνου, η ομοιόσταση λειτουργεί υπενθυμίζοντας στον οργανισμό ότι πρέπει να κοιμηθεί και ρυθμίζοντας την ένταση του ύπνου.

Τα στάδια του ύπνου

Μέχρι τη δεκαετία του 1950 θεωρούνταν ότι ο ύπνος αποτελεί μία ομοιογενή κατάσταση. Ωστόσο, το 1953 οι Aserinsky και Klietman παρατήρησαν την περιοδική επέλευση ταχέων οφθαλμικών κινήσεων κατά τη διάρκεια του ύπνου, οι οποίες στη συνέχεια συνδέθηκαν με την ονειρική δραστηριότητα (Dement & Kleitman, 1957). Έτσι, έγινε σαφές ότι ο ύπνος δεν αποτελεί μία ενιαία κατάσταση, αλλά διακρίνεται σε δύο ποιοτικά διαφορετικές καταστάσεις: τον ύπνο REM (Rapid Eye Movement) και τον ύπνο NON REM ή NREM (Non Rapid Eye Movement), οι οποίες εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Στη συνέχεια, με βάση τα ευρήματα μίας έρευνας των Rechtschaffen και Kales (1968) καθιερώθηκε ο ύπνος NREM να υποδιαιρείται σε 4 στάδια. Ο διαχωρισμός αυτός επικράτησε για περίπου 40 χρόνια, καθώς το 2007 η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής του Ύπνου (AASM) κατέληξε στην ύπαρξη 3 σταδίων κατά τη διάρκεια του ύπνου NREM (Moser και συν., 2009), που αντιπροσωπεύουν την μετάβαση από τον ελαφρύ στον βαθύ ύπνο.

Αναλυτικότερα, τα 4 στάδια του ύπνου είναι τα εξής:

NREM Στάδιο 1: Το πρώτο στάδιο σηματοδοτεί τη μετάβαση από την εγρήγορση στον ύπνο. Οι μύες χαλαρώνουν, η αναπνοή, ο καρδιακός ρυθμός, οι κινήσεις των ματιών και η εγκεφαλική δραστηριότητα επιβραδύνονται. Το στάδιο αυτό διαρκεί συνήθως για 5 έως 10 λεπτά και εάν ξυπνήσουμε κατά τη διάρκειά του νομίζουμε ότι δεν έχουμε κοιμηθεί καθόλου. Το στάδιο αυτό καταλαμβάνει το 2-3% του συνολικού ύπνου και παρατηρείται κατά την αρχή του ύπνου ή εάν ξυπνήσουμε προσωρινά.

NREM Στάδιο 2: Το στάδιο 2 θεωρείται ότι καταλαμβάνει το 50% του συνολικού ύπνου. Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού, το σώμα εισέρχεται στη φάση του ελαφρύ ύπνου. Παρατηρείται περαιτέρω επιβράδυνση της μυικής δραστηριότητας και η σκέψη απομονώνεται από το εξωτερικό περιβάλλον. Ο σφυγμός επιβραδύνει, η θερμοκρασία του σώματος πέφτει και οι οφθαλμικές κινήσεις μειώνονται. Το στάδιο αυτό διαρκεί περίπου 20 λεπτά και προετοιμάζει τον οργανισμό για τον βαθύ ύπνο.

NREM Στάδιο 3: Το στάδιο 3 ή στάδιο δέλτα αποτελεί τη φάση του βαθύ ύπνου. Κατά τη διάρκειά του οι μύες χαλαρώνουν τελείως, η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνονται και οι οφθαλμικές κινήσεις είναι απούσες. Η αφύπνιση κατά τη διάρκεια του σταδίου 3 είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Στους ενήλικες το στάδιο αυτό καταλαμβάνει το 20% του συνολικού ύπνου και αποτελεί το κλειδί για έναν ξεκούραστο ύπνο. Θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό στάδιο, καθώς κατά τη διάρκειά του εκκρίνονται διάφορες ορμόνες, μεταξύ των οποίων και η ορμόνη της ανάπτυξης, που ενισχύει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και την ανάπλαση των κατεστραμμένων ιστών.

Ύπνος REM: Ο ύπνος REM είναι πιο ελαφρύς από το στάδιο 3 του NREM ύπνου και σχετίζεται με τα όνειρα. Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM ο εγκέφαλοςείναι πολύ δραστήριος, σαν να ήταν σε εγρήγορση, ενώ οι μύες του σώματος χαλαρώνουν και ακινητοποιούνται. Παράλληλα, παρατηρούνται γρήγορες οφθαλμικές κινήσεις, οι οποίες θεωρείται ότι είναι συντονισμένες με την εξέλιξη των ονείρων, ενώ η αναπνοή και ο σφυγμός αυξάνονται. Ο ύπνος REM θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς σε αυτή τη φάση ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και αποθηκεύει πληροφορίες που δέχτηκε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης ημέρας. Στον ενήλικο πληθυσμό ο ύπνος REM καταλαμβάνει το 20% του συνολικού ύπνου.

Κάθε νύχτα τα τέσσερα αυτά στάδια του ύπνου (REM και NREM) εναλλάσσονται κυκλικά, με κάθε κύκλο να επαναλαμβάνεται κατά μέσο όρο τέσσερις με πέντε φορές και να διαρκεί περίπου 90 λεπτά. Ωστόσο, οι εναλλαγές αυτές δεν πραγματοποιούνται με απόλυτη ακρίβεια και η διάρκεια του κάθε σταδίου διαφοροποιείται ανάλογα με την ώρα της νύχτας.

Συμπερασματικά, ο ύπνος είναι μία κατάσταση περιορισμένης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον. Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, κατά τη διάρκεια του ύπνου ο εγκέφαλος παραμένει αρκετά δραστήριος, επηρεάζοντας τις λειτουργικές ικανότητες του ανθρώπου. Έτσι, οι διεργασίες που επιτελούνται κατά τη διάρκεια των τεσσάρων σταδίων του ύπνου θεωρείται ότι ασκούν ισχυρή επίδραση στην σωματική και ψυχική μας υγεία.

Βιβλιογραφία

• Aserinsky, E., & Kleitman, N. (1953). Regularly occurring periods of eye motility, and concomitant phenomena, during sleep. Science, 118(3062), 273-274.
• Dement, W., & Kleitman, N. (1957). The relation of eye movements during sleep to dream activity: an objective method for the study of dreaming. Journal of experimental psychology, 53(5), 339.
• Moser, D., Anderer, P., Gruber, G., Parapatics, S., Loretz, E., Boeck, M., … & Dorffner, G. (2009). Sleep classification according to AASM and Rechtschaffen & Kales: effects on sleep scoring parameters. Sleep, 32(2), 139-149.