Εκτελεστικές Λειτουργίες: Οι Ανώτερες Γνωστικές Δεξιότητες

Οι εκτελεστικές λειτουργίες εμπλέκονται σχεδόν σε κάθε δραστηριότητα της καθημερινότητάς μας. Χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε, αποτελούν πολύτιμες δεξιότητες που ελέγχουν και ρυθμίζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας, οδηγώντας σε έναν παραγωγικό τρόπο ζωής. Έχουν σημαντικό ρόλο τόσο στις σπουδές και την εργασία μας, που απαιτούν οργάνωση, συγκέντρωση και λήψη αποφάσεων, όσο και σε απλές δραστηριότητες που εκτελούμε καθημερινά, όπως για παράδειγμα την προετοιμασία ενός γεύματος και την οδήγηση.

Τι είναι;

Πιο συγκεκριμένα, οι εκτελεστικές λειτουργίες ορίζονται ως οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες, που σύμφωνα με την Αμερικανίδα νευροψυχολόγο Lezak (1982), είναι απαραίτητες για τη διατύπωση ενός στόχου, το σχεδιασμό, την εκτέλεση και την αποτελεσματική στάση για την υλοποίηση ενός σχεδίου δράσης. Περιλαμβάνουν δεξιότητες όπως είναι η μνήμη εργασίας (προσωρινή αποθήκευση πληροφοριών για περαιτέρω γνωστική επεξεργασία), η εστίαση της προσοχής και της συγκέντρωσης, η γνωστική ευελιξία, η αναστολή των αυτόματων αποκρίσεων, η οργάνωση της σκέψης και της συμπεριφοράς.

Έχουν, επομένως, μεγάλη σημασία για οποιαδήποτε δραστηριότητα απαιτεί συγκέντρωση, προσοχή, οργάνωση, σχεδιασμό, λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων, προσαρμογή σε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Θεωρούνται, έτσι, ιδιαίτερα σημαντικές για τη διατήρηση της καλής σωματικής και ψυχικής υγείας και για την επαγγελματική, κοινωνική, γνωστική και ψυχολογική ανάπτυξη. Ωστόσο, σε περιόδους έντονου στρες και πίεσης οι λειτουργίες αυτές μπορούν πολύ εύκολα να επηρεαστούν και να υποβιβαστούν.

Με ποιο σημείο του εγκεφάλου σχετίζονται;

Οι περιοχές του εγκεφάλου που κυρίως σχετίζονται με τις εκτελεστικές λειτουργίες ανήκουν στον προμετωπιαίο φλοιό. Εκείνος, ωστόσο, συνδέεται με άλλες εγκεφαλικές περιοχές που βρίσκονται, για παράδειγμα, στον φλοιό του πρασαγωγίου και το βρεγματικό φλοιό, ή με υποφλοιώδεις δομές, όπως είναι η αμυγδαλή, τα βασικά γάγγλια και ο ιππόκαμπος. Έτσι, κάθε φορά που χρησιμοποιούμε κάποια από τις λειτουργίες αυτές, συγκεκριμένα δίκτυα του εγκεφάλου ενεργοποιούνται, συνεργαζόμενα για την παραγωγή της συμπεριφοράς που θα οδηγήσει στην επίτευξη ενός στόχου (Blair, 2017).

Προβλήματα στις εκτελεστικές λειτουργίες

Παρόλο που η εκτελεστική λειτουργικότητα αναπτύσσεται με το πέρασμα του χρόνου, υπάρχουν περιπτώσεις που μπορεί να μην καταφέρει να αναπτυχθεί επαρκώς. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι παιδιά των οποίων οι μητέρες παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα, έχουν αυξημένες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν προβλήματα στις εκτελεστικές τους λειτουργίες και κατ’ επέκταση στη συμπεριφορά τους (Familiar και συν., 2019).

Έντονες δυσκολίες, όμως, σε αυτές μπορεί να σχετίζονται με διαταραχές, όπως είναι η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητας (Shuai και συν., 2017), η δυσλεξία (Parkosadze, Tatishvili, Lomidze, & Kunchulia, 2019) και ο αυτισμός (Demetriou και συν., 2018). Παρόλα αυτά, το θετικό είναι ότι με την υιοθέτηση συγκεκριμένων στρατηγικών οι λειτουργίες αυτές μπορούν να βελτιωθούν, επιφέροντας καλύτερα αποτελέσματα σε κάποιους τομείς της ζωής μας.

Βιβλιογραφία

• Blair, C. (2017). Educating executive function. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 8(1-2), e1403.
• Demetriou, E. A., Lampit, A., Quintana, D. S., Naismith, S. L., Song, Y. J. C., Pye, J. E., … & Guastella, A. J. (2018). Autism spectrum disorders: a meta-analysis of executive function. Molecular psychiatry, 23(5), 1198.
• Familiar, I., Chernoff, M., Ruisenor-Escudero, H., Laughton, B., Joyce, C., Fairlie, L., … & McCarthy, K. (2019). Association between caregiver depression symptoms and child executive functioning. Results from an observational study carried out in four sub-Saharan countries. AIDS care, 1-9.
• Lezak, M. D. (1982). The problem of assessing executive functions. International journal of Psychology, 17(1-4), 281-297.
• Parkosadze, K., Tatishvili, T., Lomidze, N., & Kunchulia, M. (2019). ISSUES OF VISUAL ATTENTION AND EXECUTIVE FUNCTIONS IN CHILDREN WITH DYSLEXIA. Georgian medical news, (287), 61-66.
• Shuai, L., Daley, D., Wang, Y. F., Zhang, J. S., Kong, Y. T., Tan, X., & Ji, N. (2017). Executive function training for children with attention deficit hyperactivity disorder. Chinese medical journal, 130(5), 549.