Ταινίες Τρόμου: Γιατί Επιλέγουμε το Αίσθημα του Φόβου;

Υπάρχουν άνθρωποι που απεχθάνονται τις ταινίες τρόμου. Δεν βρίσκουν τίποτα ενδιαφέρον σε αυτές, κανένα λόγο να τρομάζουν τον εαυτό τους και φυσικά αδυνατούν να κατανοήσουν πώς γίνεται να είναι τόσο δημοφιλείς. Από την άλλη, υπάρχει ένα τεράστιο ποσοστό ανθρώπων που διασκεδάζουν με αυτή την κατηγορία ταινιών. Θεωρούν ότι αποτελούν ένα είδος τέχνης και βιώνουν έντονα συναισθήματα τα οποία τους κάνουν να νιώθουν πιο ζωντανοί και δυναμικοί. Πώς γίνεται όμως στην ουσία να μας αρέσει τόσο πολύ να τρομάζουμε και που οφείλονται αυτές οι διαφορές;

Tα χαρακτηριστικά των ταινιών τρόμου

Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Walters (2004), οι ταινίες τρόμου διαθέτουν τρία βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία «μαγνητίζουν» τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αναλυτικότερα, το πρώτο από αυτά είναι η ένταση. Η ένταση δημιουργείται μέσω του μυστηρίου, της αγωνίας, του σοκ και του τρόμου που προκαλούνται στο θεατή με τη χρήση σκηνών με αίματα, τρομακτικών εικόνων, ηχητικών εφέ, αλλά και με την ικανότητα να γοητεύουν το θεατή και στη συνέχεια να τον κάνουν να αναζητά την «κάθαρση». Καθώς μάλιστα υπάρχουν άτομα που διαθέτουν το χαρακτηριστικό της αναζήτησης νέων και πιθανόν επικίνδυνων εμπειριών (sensation seeking), οι τακτικές αυτές των ταινιών τρόμου έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό των ταινιών αυτών είναι η σχετικότητα. Αυτό αφορά στο γεγονός ότι για να επιλέξει ο θεατής να παρακολουθήσει την ταινία πρέπει να του κεντρίσει το ενδιαφέρον. Ίσως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι να μπορέσει με κάποιον τρόπο να συνδεθεί με αυτό που παρακολουθεί. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί σε καθολικό επίπεδο, για παράδειγμα με τον έντονο κίνδυνο ή το φόβο του θανάτου, σε πολιτισμικό επίπεδο, κάνοντας αναφορά δηλαδή σε πολιτισμικά και ιστορικά γεγονότα, σε ομαδικό επίπεδο, να αφορά λόγου χάρη μία ομάδα εφήβων, ή σε ατομικό επίπεδο, χρησιμοποιώντας δηλαδή στοιχεία με τα οποία μπορεί να ταυτιστεί ο θεατής.

Το τρίτο και τελευταίο χαρακτηριστικό είναι η έλλειψη ρεαλισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο θεατής γνωρίζει ότι αυτό που παρακολουθεί είναι δημιούργημα της φαντασίας, θέτοντας κάποια ψυχολογική απόσταση ανάμεσα στον εαυτό του και την τρομακτική εξέλιξη της ταινίας. Σαν αποτέλεσμα, οι ταινίες που παρουσιάζουν σε μεγαλύτερο βαθμό τα παραπάνω χαρακτηριστικά έχουν και μεγαλύτερη απήχηση.

Η αντίδραση στον φόβο

Ρίζα της ευχαρίστησης από την παρακολούθηση μίας ταινίας τρόμου αποτελεί το συναίσθημα του φόβου. Το συναίσθημα αυτό προκαλεί την αντίδραση της «πάλης ή της φυγής» και θεωρείται ότι πηγάζει από την αμυγδαλή (μία μικρή περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τα συναισθήματα και την αντίστοιχη συμπεριφορά). Εκτός όμως από την αμυγδαλή, έχει βρεθεί (Straube και συν., 2010) ότι η παρακολούθηση ταινιών τρόμου ενεργοποιούν και άλλες εγκεφαλικές περιοχές, όπως για παράδειγμα τον θάλαμο (περιοχή – ενδιάμεσος σταθμός των αισθητήριων ερεθισμάτων) και τον οπτικό φλοιό (εγκεφαλική περιοχή που επεξεργάζεται τις οπτικές πληροφορίες).

Γιατί όμως κάποιοι άνθρωποι απολαμβάνουν να βλέπουν ταινίες τρόμου ενώ άλλοι όχι, εφόσον όλα τα παραπάνω είναι όμοια για όλους;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό, σύμφωνα με τους Hoffner και Levine (2005), πιθανόν να βρίσκεται πίσω από παράγοντες που σχετίζονται με το συναίσθημα, την προσωπικότητα και τα δημογραφικά χαρακτηριστικά κάθε ατόμου. Αναλυτικότερα, τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλούνται από την παρακολούθηση της ταινίας μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να ενισχύουν την ευχαρίστηση που πηγάζει από τις σκηνές τρόμου και βίας, κάνοντας το άτομο να ενθουσιάζεται περισσότερο παρά να φοβάται, και κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν επέρχεται στο τέλος η «κάθαρση».

Παράλληλα, η ενσυναίσθηση (η συναισθηματική ταύτιση με την ψυχική κατάσταση κάποιου άλλου) αποτελεί παράγοντα – κλειδί για την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Άτομα με υψηλότερα επίπεδα ενσυναίσθησης πιθανόν να παρουσιάζουν αποστροφή προς τις σκηνές αυτές συγκριτικά με άτομα με χαμηλότερα επίπεδα αυτού του χαρακτηριστικού. Ακόμη, στοιχεία της προσωπικότητας, όπως το χαρακτηριστικό της αναζήτησης νέων εμπειριών ή ακόμη και η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να σχετίζονται με την αυξημένη ευχαρίστηση από την παρακολούθηση ταινιών τρόμου, ενώ παράλληλα φαίνεται ότι ο ανδρικός πληθυσμός μάλλον τις απολαμβάνει περισσότερο.

Φαίνεται, επομένως, ότι οι δημιουργοί των ταινιών γνωρίζουν πώς να συνδυάζουν διάφορα στοιχεία ώστε να κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Ωστόσο, οι προτιμήσεις των ανθρώπων, όπως συμβαίνει σε κάθε περίπτωση, διαφέρουν. Είναι αρκετά δύσκολο να κατανοήσουμε τους παράγοντες που διαμορφώνουν τις προτιμήσεις των ανθρώπων στο συγκεκριμένο θέμα, με αποτέλεσμα όσα προκύπτουν από τη μελέτη των Hoffner και Levine να μην αποκαλύπτουν αιτιώδεις σχέσεις, αλλά αντιθέτως να αποτελούν στοιχεία που με κάποιον τρόπο μπορεί να συσχετίζονται.

Βιβλιογραφία

• Hoffner, C. A., & Levine, K. J. (2005). Enjoyment of mediated fright and violence: A meta- analysis. Media Psychology, 7(2), 207-237.
• Straube, T., Preissler, S., Lipka, J., Hewig, J., Mentzel, H. J., & Miltner, W. H. (2010). Neural representation of anxiety and personality during exposure to anxiety‐provoking and neutral scenes from scary movies. Human brain mapping, 31(1), 36-47.
• Walters, G. D. (2004). Understanding the popular appeal of horror cinema: An integrated- interactive model. Journal of Media Psychology, 9(2), 1-35.