Μία Μορφή Παιδικής Κακοποίησης Υπεράνω Πάσης Υποψίας

Με βάση τα στατιστικά στοιχεία του συλλόγου «Χαμόγελο του Παιδιού» που δημοσιοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο του 2021, 2009 παιδιά έπεσαν θύματα παιδικής κακοποίησης πανελλαδικά, κατά το έτος 2020. Μάλιστα, ο τεράστιος αυτός αριθμός δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθώς πολλά από τα περιστατικά επικαλύπτονται και δεν καταγγέλλονται ποτέ.

Η παιδική κακοποίηση είναι ένα παγκόσμιο και διαχρονικό φαινόμενο, θα λέγαμε όμως ότι τα τελευταία χρόνια έχει πάρει, δυστυχώς, ανησυχητικές διαστάσεις. Το καλό της υπόθεσης είναι ότι με την πάροδο του χρόνου ολοένα και αυξάνονται οι προσπάθειες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του κοινού, με σκοπό την προστασία των παιδιών. Η παιδική κακοποίηση εμφανίζεται σε διάφορες μορφές, όπως σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική κακοποίηση και παραμέληση. Υπάρχει όμως μία ιδιαίτερη μορφή, για την οποία δεν υπάρχει επαρκής ενημέρωση, με αποτέλεσμα ο εντοπισμός της να γίνεται ακόμη δυσκολότερος, ακόμη και από ειδικούς.

H «άγνωστη» αυτή μορφή παιδικής κακοποίησης είναι το Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου (Munchausen Syndrome by Proxy). Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1977 από τον Βρετανό παιδίατρο Roy Meadow, για να περιγράψει την περίπτωση δύο παιδιών τα οποία είχαν υποστεί σοβαρή κακοποίηση από τις μητέρες τους.

Το Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου σχετίζεται με το Σύνδρομο Μινχάουζεν, το οποίο αποτελεί μία ψυχιατρική διαταραχή, στην οποία οι ασθενείς προκαλούν κατ’ επανάληψη συμπτώματα ασθένειας και τραυματισμούς στον εαυτό τους, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να κερδίσουν προσοχή και ενδιαφέρον. Κατ’ επέκταση, το Σύνδρομο Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου αποτελεί μία ιδιαίτερη μορφή παιδικής κακοποίησης, κατά την οποία ένας τροφός, συνήθως η βιολογική μητέρα, προκαλεί σοβαρά συμπτώματα ασθένειας στο παιδί της, που σε πολλές περιπτώσεις καταλήγουν σε υψηλή νοσηρότητα με πολλές νοσοκομειακές εισαγωγές, ακόμη και σε θάνατο.

Τα θύματα μπορεί να είναι και μεγαλύτερα άτομα ή συγγενείς του τροφού, ωστόσο, ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως για να περιγράψει την πρόκληση του συγκεκριμένου είδους κακοποίησης σε παιδιά. Η συμπεριφορά αυτή έχει ως στόχο να ικανοποιήσουν οι μητέρες αυτές κάποιες ανικανοποίητες ψυχολογικές τους ανάγκες, μέσω της προσοχής και της φροντίδας που εισπράττουν από το νοσοκομειακό και το προσωπικό τους περιβάλλον (Meadow, 1977. Thomas, 2003).

Μπορούν να εντοπιστούν δύο κατηγορίες του Συνδρόμου Μινχάουζεν δι’ αντιπροσώπου: η προσποίηση, ήπια και σπάνια μορφή του συνδρόμου, και η παραγωγή, πιο σοβαρή και συχνή μορφή. Όσον αφορά στην πρώτη κατηγορία, ο τροφός προσποιείται μία ασθένεια για το παιδί παρουσιάζοντας λεκτικά μία ψεύτικη αρρώστια ή κατάσταση. Όσον αφορά στη δεύτερη κατηγορία, ο τροφός προκαλεί ο ίδιος συμπτώματα ασθένειας στο θύμα, με την άπνοια και τη δηλητηρίαση να αποτελούν τις πιο κοινές προσπάθειες για πρόκληση βλάβης (Artingstall, 1999).

Το επίπεδο της βλάβης που μπορεί να προκαλέσει εξαρτάται από την ανάγκη του για ψυχολογική υποστήριξη. Για παράδειγμα, μπορεί να μην προκαλέσει άμεσα βλάβη, αλλά να δώσει ψευδείς πληροφορίες για το ιατρικό ιστορικό του παιδιού. Μπορεί όμως να φτάσει και στο σημείο να προκαλέσει βλάβη στο παιδί, χορηγώντας του φάρμακα ή τραυματίζοντάς το, με σκοπό να κάνει τους ψευδείς ισχυρισμούς πιο αληθοφανείς. Σε γενικές γραμμές, οι μέθοδοι που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την πρόκληση της βλάβης είναι πολυάριθμες και εξαιρετικά δύσκολο να τις συλλάβει ο ανθρώπινος νους (Thomas, 2003).

Οι αρνητικές συνέπειες που επιφέρει στο παιδί που υφίσταται τη συγκεκριμένη, όπως και κάθε μορφή κακοποίησης, είναι βαρύτατες, έως και θανατηφόρες σε κάποιες περιπτώσεις. Στις περιπτώσεις, μάλιστα, που τα παιδιά βρίσκονται σε ηλικία που τους επιτρέπει να έχουν συναίσθηση της κατάστασης, οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι οδυνηρές, καθώς αντιλαμβάνονται ότι πέφτουν θύμα κακοποίησης από την ίδια τους την μητέρα, με αποτέλεσμα να κλονίζεται το αίσθημα εμπιστοσύνης που μπορούν να αναπτύξουν για τον οποιοδήποτε στην πορεία της ζωής τους.

Ο τροφός – δράστης είναι υπεράνω πάσης υποψίας, με αποτέλεσμα η διαταραχή του να συγκαλύπτεται, όλη η προσοχή και υποστήριξη να στρέφεται πάνω του, ενώ το παιδί μένει αβοήθητο χωρίς να μπορεί να στηριχτεί κάπου. Αυτό, όμως, που στην ουσία προκύπτει είναι ότι στη συγκεκριμένη μορφή παιδικής κακοποίησης τα θύματα είναι δύο, με το παιδί να αποτελεί το άτομο πάνω στο οποίο προβάλλεται ένας ψυχικά διαταραγμένος γονέας.

Βιβλιογραφία

• Artingstall, K. (1998). Practical aspects of Munchausen by proxy and Munchausen syndrome investigation (Vol. 20). CRC Press.
• Meadow, R. (1977). Munchausen syndrome by proxy: the hinterland of child abuse. Lancet, 2, 343-345.
• Thomas, K. (2003). Munchausen Syndrome by Proxy: Identification and Diagnosis. Journal of Pediatric Nursing, 18 (3), 174-180. doi:10.1053/jpdn.2003.35